ONI SĄ WŚRÓD NAS – UCZNIOWIE Z CUKRZYCĄ
Kampania podnosząca świadomość społeczną w ramach projektu Pilotażowe wdrożenie modelu Specjalistycznych Centrów Wspierających Edukację Włączającą (SCWEW)
Aby zapewnić im właściwe warunki nauki i rozwoju, warto zapoznać się ze specyfiką tej przewlekłej choroby, zaakceptować jej istnienie, zrozumieć potrzeby ucznia chorego i wspierać go w codziennym funkcjonowaniu.
WAŻNE!!! Cukrzyca NIE jest chorobą zakaźną.
NIE można się nią zarazić przez kontakt z osobą chorą!
Cukrzyca to choroba metaboliczna charakteryzująca się wysokim poziomem glukozy we krwi (hiperglikemią), co spowodowane jest zaburzeniem wydzielania i/lub działania insuliny, czyli hormonu, który powoduje obniżenie poziomu glukozy we krwi. Przewlekła hiperglikemia wiąże się z uszkodzeniem i niewydolnością różnych narządów, szczególnie oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych. Aktualnie w Polsce wśród dzieci i młodzieży chorych na cukrzycę dominuje (blisko 90%) cukrzyca typu 1 — ten typ cukrzycy ma podłoże genetyczne oraz autoimmunologiczne. Ten rodzaj cukrzycy wymaga podawania insuliny, która jest lekiem ratującym życie. Cukrzyca typu 1 jest chorobą, którą można skutecznie leczyć, ale nie ma jeszcze sposobu na jej całkowite wyleczenie.
LECZENIE PACJENTA Z CUKRZYCĄ TYPU 1 POLEGA NA WDROŻENIU:
- Insulinoterapii — czyli podawaniu podskórnie insuliny. Można to zrobić przy pomocy: igły i strzykawki (obecnie bardzo rzadko), wstrzykiwaczy typu „pen” (najczęściej) lub osobistej pompy insulinowej (coraz częściej).
Wstrzykiwacz – pen, wielkością i wyglądem przypomina wieczne pióro. Zawiera wymienialny wkład z insuliną. Jest łatwy w obsłudze i umożliwia dyskretne podanie insuliny. Ze względu na niewielkie rozmiary, peny można nosić ze sobą, a sam proces dawkowania insuliny jest dosyć prosty. Są one urządzeniami osobistymi — pacjenci nie powinni go sobie pożyczać. Igły do pena są jednorazowe, powinny być wymieniane po każdym podaniu insuliny.
Pen do insuliny
Źródło: https://party.pl/porady/pen-do-insuliny-czyli-automatyczny- wstrzykiwacz-dla-cukrzykow-104662-r1/ |
Przykładowy sposób wstrzyknięcia
Źródło: One są wśród nas. Dziecko z cukrzycą w szkole i przedszkolu |
Osobista pompa insulinowa — to małe urządzenie, które wielkością przypomina telefon komórkowy. Służy do podskórnego podawania insuliny. Pompa, podobnie jak trzustka osoby zdrowej, podaje insulinę w sposób ciągły przez 24 godziny na dobę. Pompę obsługuje się za pomocą kilku przycisków, które się na niej znajdują. Insulina znajduje się w specjalnym zbiorniku, a do tkanki podskórnej dostaje się poprzez specjalny zestaw składający się z cewnika, który jest połączony ze zbiornikiem oraz specjalnego wkłucia. Wkłucie składa się z igły i zakładane jest do podskórnej tkanki tłuszczowej jeden raz na trzy dni. Wkłucia zakłada się w pośladki, brzuch, uda, ramiona, ręcznie lub za pomocą specjalnych urządzeń ułatwiających tę czynność. Pompę przytwierdza się często w specjalnym etui do paska odzieżowego lub opaśnicy ubrań.
Przykładowe pompy insulinowe
Źródło: One są wśród nas. Dziecko z cukrzycą w szkole i przedszkolu
Podstawą insulinoterapii jest samokontrola glikemii. Polega na kilkukrotnym w ciągu dnia oznaczaniu stężenia glukozy we krwi za pomocą testów paskowych, na glukometrze. Glukometr to aparat, który dokonuje pomiaru poziomu glukozy we krwi, której kropelkę (np. z nakłutego palca) przenosi się na suchy test (pasek testowy). Poziom glukozy we krwi koniecznie trzeba badać:
- przed każdym posiłkiem,
- przed, w czasie i po zakończeniu każdego wysiłku fizycznego (zajęć w-f, wycieczki, itp.),
- zawsze, kiedy uczeń „dziwnie” wygląda, „dziwnie” się zachowuje lub zgłasza, że czuje się „jakoś dziwnie” albo źle (może to być oznaką niedocukrzenia lub hiperglikemii),
- po zakończeniu postępowania leczniczego związanego z niedocukrzeniem,
- wtedy, kiedy zalecił to lekarz prowadzący.
- Zdrowego stylu odżywiania opartego głównie na kontrolowaniu kaloryczności posiłków oraz zawartych w nim węglowodanów.
Żywienie powinno uwzględniać skład jakościowy spożywanych potrwa (węglowodany, białka, tłuszcze), wartość energetyczną w dziennym jadłospisie oraz rozkład posiłków w ciągu dnia tak, aby optymalnie zaspokajać zapotrzebowanie organizmu na składniki pochodzące z białek, zdrowych tłuszczów, węglowodanów, minerałów i witamin adekwatnie do wieku, płci i masy ciała. Nie ma produktów zakazanych dla chorych na cukrzycę!
- Odpowiednio zaplanowanego i realizowanego wysiłku fizycznego.
Cukrzyca nie ogranicza w żaden sposób aktywności chorego. Wymaga jednak samokontroli i obserwacji. Sport i rekreacja są korzystne dla każdego człowieka. Poprawiają kondycję, sprawność fizyczną, przynoszą wiele radości i okazji do zdrowej rywalizacji. U osób z cukrzycą mogą wspierać wyniki leczenia, zapobiegać otyłości i chorobom układu krążenia. Ważne jest jednak, by uczeń chory na cukrzycę podczas lekcji wychowania fizycznego, wędrówek pieszych, biegów przełajowych, pływania, wycieczek szkolnych itp. miał towarzystwo rówieśnika znającego zasady postępowania w czasie niedocukrzenia. Osoba chora musi także zawsze mieć przy sobie glukometr) oraz szybko przyswajalne węglowodany (sok owocowy, posłodzona herbata, coca-cola).
POWIKŁANIA CUKRZYCY – KIEDY I JAK REAGOWAĆ?
HIPOGLIKEMIA (niedocukrzenie) to krytyczny spadek poziomu glukozy we krwi, który stwarza realne zagrożenie dla organizmu. O hipoglikemii mówimy wtedy, gdy poziom cukru we krwi spadnie poniżej 60 mg/dl. Objawy hipoglikemii:
ü bladość skóry,
ü nadmierna potliwość, ü drżenie rąk, ü ból głowy, ü ból brzucha, ü tachykardia (szybkie bicie serca), ü uczucie silnego głodu lub wstręt do jedzenia, ü osłabienie, ü zmęczenie, ü problemy z koncentracją, ü niemożność skupienia się i zapamiętania, ü chwiejność emocjonalna, nadpobudliwość, niepokój, ü ziewanie, senność, |
ü nietypowe dla ucznia zachowanie, nagła zmiana nastroju,
ü napady agresji lub wesołkowatości przypominające stan upojenia alkoholowego, ü zaburzenia mowy, widzenia i równowagi, ü zmiana charakteru pisma, ü uczeń staje się niegrzeczny, a nawet agresywny, ü uczeń nielogicznie odpowiada na zadawane pytania, ü kontakt ucznia z otoczeniem jest utrudniony lub uczeń traci przytomność (śpiączka), ü drgawki. |
Źródło: One są wśród nas. Dziecko z cukrzycą w szkole i przedszkolu
Najczęstsze przyczyny hipoglikemii to:
ü nadmiar insuliny w organizmie: zbyt duża dawka insuliny, zbyt głębokie podanie insuliny (domięśniowo),
ü niedobory pokarmowe: zbyt mały posiłek, zbyt duży odstęp czasowy między podaniem insuliny i posiłkiem, brak spożycia planowanego posiłku, |
ü duży wysiłek fizyczny bez właściwego przygotowania,
ü u młodzieży przyczyną niedocukrzenia może być spożycie alkoholu, szczególnie w połączeniu ü utrata przyjętych posiłków |
Co należy zrobić:
- oznaczyć poziom glukozy na glukometrze celem potwierdzenia niedocukrzenia,
- podać węglowodany proste – najszybciej zadziała ½ szklanki coca-coli lub soku owocowego, albo 3 kostki cukru rozpuszczone w ½ szklanki wody lub herbaty,
- po 10-15 minutach od podania węglowodanów należy poznowie oznaczyć poziom cukru na glukometrze,
- jeżeli wartości glikemii się podnoszą, można choremu podać kanapkę lub przyspieszyć spożycie planowanego na później posiłku oraz ograniczyć aktywność fizyczną,
- NIE WOLNO zastępować węglowodanów prostych słodyczami zawierającymi tłuszcze np. czekoladą, batonikiem snickers, cukierkiem czekoladowym ponieważ utrudniają one wchłanianie glukozy z przewodu pokarmowego,
- w sytuacji cięższej, gdy pacjent ma zaburzenia świadomości, pozostaje w ograniczonym kontakcie, ale jest pewność, że może połykać – należy postępować jak wyżej,
- jeśli chory nie może połykać, jest nieprzytomny, nie reaguje na bodźce NIE WOLNO PODAWAĆ NICZEGO DO PICIA ANI JEDZENIA – należy ułożyć osobę na boku, wstrzyknąć glukagon domięśniowo i wezwać pogotowie,
- jeżeli osoba z cukrzycą zostanie znaleziona nieprzytomna, zawsze trzeba podejrzewać, że ma ciężkie niedocukrzenie i postępować według opisanego schematu,
- każdorazowo należy powiadomić pielęgniarkę szkolną – jest przygotowana do reagowania w podobnych sytuacjach (uczniowie awaryjną dawkę glukagonu najczęściej przechowują w lodówce w gabinecie pielęgniarki)
HIPERGLIKEMIA to z kolei zbyt wysoki poziom glukozy we krwi.
Źródło: One są wśród nas. Dziecko z cukrzycą w szkole i przedszkolu
Objawy hiperglikemii:
ü wzmożone pragnienie oraz potrzeba częstego oddawania moczu,
ü rozdrażnienie, zaburzenia koncentracji, ü złe samopoczucie, osłabienie, przygnębienie, apatia, |
ü ból głowy,
ü ból brzucha, ü nudności i wymioty, ü ciężki oddech |
Najczęstsze przyczyny hiperglikemii:
ü niedobór insuliny w organizmie,
ü zbyt mała dawka insuliny w stosunku do zjedzonego posiłku, ü pominięcie podania dawki insuliny do posiłku (celowe lub przez zapomnienie), ü nie podanie korekcyjnej dawki insuliny w przypadku, gdy poziom glukozy był zbyt duży, ü błąd żywieniowy: zbyt duży posiłek lub „dojadanie” posiłków nieplanowanych, |
ü zbyt mała aktywność fizyczna,
ü ostra choroba (przeziębienie z gorączką, zatrucie pokarmowe, uraz) lub rozwijająca się infekcja, ü znaczący stres (klasówka, test), ü u dziewcząt — okres kilku dni przed i w czasie miesiączki, ü u młodzieży w okresie pokwitania — poranna hiperglikemia spowodowana jest „objawem brzasku”, co wynika z działania hormonu wzrostu i kortyzolu, ü problemy z oprzyrządowaniem pompy |
Co należy zrobić:
- bezzwłocznie zbadać poziom glukozy na glukometrze,
- powiadomić pielęgniarkę szkolną, rodzica, pogotowie,
- podać tzw. korekcyjną dawkę insuliny (ustaloną indywidualnie dla chorego; informację tę powinna posiadać osoba chora, pielęgniarka i/lub wychowawca, rodzic lub opiekun ucznia),
- podawać dużą ilość płynów, najlepiej niegazowanej wody mineralnej (ok. 1 litr na 1,5-2 godzin)
Co może przeżywać uczeń z powodu cukrzycy:
- przekonanie o braku akceptacji w grupie rówieśniczej z powodu własnej odmienności,
- poczucie winy, krzywdy, niesprawiedliwości losu,
- niska samoocena, bezradność, stany depresyjne,
- sprzeciw wobec diagnozy i zaproponowanej terapii, podejmowanie zachowań ryzykownych oraz rezygnacji z samokontroli,
- zaniedbanie leczenia,
- niekorzystne samopoczucie ucznia spowodowane nieustabilizowanym poziomem cukru wpływa negatywnie na przebieg procesów poznawczych i emocjonalnych, co objawia się w zachowaniu i jakości wykonywanych zadań,
- silne, powtarzające się lub długotrwałe przeżycia, jak np. egzamin, konflikt w relacjach rówieśniczych, trudności w nauce, problemy w domu mogą zaostrzać objawy choroby cukrzycowej,
- brak zrozumienia ze strony nauczycieli (nadmierne wymagania) spowodowany brakiem znajomości specyfiki choroby i jej objawów,
- frustracja spowodowana fałszywymi wyobrażeniami rówieśników na temat choroby, wyśmiewaniem lub izolowaniem.
Jak wspierać ucznia/kolegę z cukrzycą:
- okazać empatię, budować przyjacielskie relacje oparte o podobieństwa a nie różnice,
- wspierać w momentach kryzysów i niepowodzeń, być obok,
- nie bagatelizować problemu, ale też nie podkreślać trudności,
- chwalić dojrzałe, odpowiedzialne zachowania w zakresie samokontroli i dbałości o zdrowie,
- akceptować chorobę, nienachalnie rozmawiać na jej temat, okazać zainteresowanie urządzeniami wspierającymi codzienne funkcjonowanie ucznia (glukometr, pen, pompa),
- okazać gotowość do wsparcia w razie potrzeby, udzielenia pomocy według wskazówek,
- nie namawiać do spożywania nieplanowanych i niezalecanych produktów między posiłkami (np. słodyczy, chipsów, słodkich napojów),
- nie namawiać do spożywania alkoholu, który znacznie obniża poziom cukry we krwi,
- umożliwić posiadanie przy sobie i skorzystanie w razie potrzeby z: zestawu do badania krwi (glukometr, paski, nakłuwacz, gaziki, lancety) oraz pasków do badania moczu, penu lub pompy do podania insuliny, węglowodanów prostych na wypadek hipoglikemii,
- umożliwić spożycie posiłku zgodnie z harmonogramem żywienia przyjętego w terapii,
- wyrażać zgodę na wychodzenie do toalety (jednym z objawów hiperglikemii jest częste oddawanie moczu) i kontrolować samopoczucie ucznia,
- dostosować rodzaj i intensywność ćwiczeń podczas zajęć wychowania fizycznego oraz na podstawie rozmowy z uczniem kontrolować jego samopoczucie,
- w miarę możliwości informować ucznia czy rodziców o zmianach w planie lekcyjnym czy wydarzeniach szkolnych, jak uroczystość, zawody, wycieczka, by zdążyli zmodyfikować insulinoterapię,
- zapraszać ucznia z cukrzycą do udziału we wszelkich inicjatywach klasy (w tym wyjściach poza szkołę, wycieczkach, dyskotekach) i ustalić z nim i/lub rodzicami zasady samokontroli i kontroli poziomu cukru we krwi, dawkowania insuliny, spożywania odpowiednich posiłków itp. (niezbędnik wycieczkowy znajdziesz tutaj na s. 35-38),
- w przypadku zaobserwowania objawów hipo- czy hiperglikemii podjęcie reakcji zgodnie z wyżej wymienionymi zaleceniami,
- życzliwie, nienachalnie pełnić rolę opiekuńczą (obserwować, zauważać zmiany w zachowaniu, pytać o samopoczucie, zachęcać i stwarzać bezpieczne warunki do samokontroli).
Bibliografia:
- Witkowsk, J. Pietrusińska, A. Szewczyk, R. Wójcik, One są wśród nas. Dziecko z cukrzycą w szkole i przedszkolu. Informacje dla pedagogów i opiekunów. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej, Warszawa 2009 r. (pdf)
- Materiały do pobrania – https://www.gov.pl/web/zdrowie/dziecko-z-cukrzyca [dostęp: 25.01.2022 r.]
- Dziecko z cukrzycą w środowisku nauczania – materiał edukacyjny file:///C:/Users/Dorotka/AppData/Local/Temp/https%20__www.szkolazklasa.org.pl_wp-content_uploads_2016_12_dziecko_z_cukrzyca_w_srodowisku_nauczania.pdf [dostęp: 25.01.2022 r.]