ONI SĄ WŚRÓD NAS – UCZNIOWIE Z CUKRZYCĄ
Kampania podnosząca świadomość społeczną w ramach projektu Pilotażowe wdrożenie modelu Specjalistycznych Centrów Wspierających Edukację Włączającą (SCWEW)

Aby zapewnić im właściwe warunki nauki i rozwoju, warto zapoznać się ze specyfiką tej przewlekłej choroby, zaakceptować jej istnienie, zrozumieć potrzeby ucznia chorego i wspierać go w codziennym funkcjonowaniu.

WAŻNE!!! Cukrzyca NIE jest chorobą zakaźną.

NIE można się nią zarazić przez kontakt z osobą chorą!

Cukrzyca to choroba metaboliczna charakteryzująca się wysokim poziomem glukozy we krwi (hiperglikemią), co spowodowane jest zaburzeniem wydzielania i/lub działania insuliny, czyli hormonu, który powoduje obniżenie poziomu glukozy we krwi. Przewlekła hiperglikemia wiąże się z uszkodzeniem i niewydolnością różnych narządów, szczególnie oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych. Aktualnie w Polsce wśród dzieci i młodzieży chorych na cukrzycę dominuje (blisko 90%) cukrzyca typu 1 — ten typ cukrzycy ma podłoże genetyczne oraz autoimmunologiczne. Ten rodzaj cukrzycy wymaga podawania insuliny, która jest lekiem ratującym życie. Cukrzyca typu 1 jest chorobą, którą można skutecznie leczyć, ale nie ma jeszcze sposobu na jej całkowite wyleczenie.

LECZENIE PACJENTA Z CUKRZYCĄ TYPU 1 POLEGA NA WDROŻENIU:

  • Insulinoterapii — czyli podawaniu podskórnie insuliny. Można to zrobić przy pomocy: igły i strzykawki (obecnie bardzo rzadko), wstrzykiwaczy typu „pen” (najczęściej) lub osobistej pompy insulinowej (coraz częściej).

Wstrzykiwacz – pen, wielkością i wyglądem przypomina wieczne pióro. Zawiera wymienialny wkład z insuliną. Jest łatwy w obsłudze i umożliwia dyskretne podanie insuliny. Ze względu na niewielkie rozmiary, peny można nosić ze sobą, a sam proces dawkowania insuliny jest dosyć prosty. Są one urządzeniami osobistymi — pacjenci nie powinni go sobie pożyczać. Igły do pena są jednorazowe, powinny być wymieniane po każdym podaniu insuliny.

             

Pen do insuliny

Źródło: https://party.pl/porady/pen-do-insuliny-czyli-automatyczny- wstrzykiwacz-dla-cukrzykow-104662-r1/

Przykładowy sposób wstrzyknięcia

Źródło: One są wśród nas. Dziecko z cukrzycą w szkole i przedszkolu

Osobista pompa insulinowa — to małe urządzenie, które wielkością przypomina telefon komórkowy. Służy do podskórnego podawania insuliny. Pompa, podobnie jak trzustka osoby zdrowej, podaje insulinę w sposób ciągły przez 24 godziny na dobę. Pompę obsługuje się za pomocą kilku przycisków, które się na niej znajdują. Insulina znajduje się w specjalnym zbiorniku, a do tkanki podskórnej dostaje się poprzez specjalny zestaw składający się z cewnika, który jest połączony ze zbiornikiem oraz specjalnego wkłucia. Wkłucie składa się z igły i zakładane jest do podskórnej tkanki tłuszczowej jeden raz na trzy dni. Wkłucia zakłada się w pośladki, brzuch, uda, ramiona, ręcznie lub za pomocą specjalnych urządzeń ułatwiających tę czynność. Pompę przytwierdza się często w specjalnym etui do paska odzieżowego lub opaśnicy ubrań.

Przykładowe pompy insulinowe

Źródło: One są wśród nas. Dziecko z cukrzycą w szkole i przedszkolu

Podstawą insulinoterapii jest samokontrola glikemii. Polega na kilkukrotnym w ciągu dnia oznaczaniu stężenia glukozy we krwi za pomocą testów paskowych, na glukometrze.  Glukometr to aparat, który dokonuje pomiaru poziomu glukozy we krwi, której kropelkę (np. z nakłutego palca) przenosi się na suchy test (pasek testowy). Poziom glukozy we krwi koniecznie trzeba badać:

  • przed każdym posiłkiem,
  • przed, w czasie i po zakończeniu każdego wysiłku fizycznego (zajęć w-f, wycieczki, itp.),
  • zawsze, kiedy uczeń „dziwnie” wygląda, „dziwnie” się zachowuje lub zgłasza, że czuje się „jakoś dziwnie” albo źle (może to być oznaką niedocukrzenia lub hiperglikemii),
  • po zakończeniu postępowania leczniczego związanego z niedocukrzeniem,
  • wtedy, kiedy zalecił to lekarz prowadzący.

 

  • Zdrowego stylu odżywiania opartego głównie na kontrolowaniu kaloryczności posiłków oraz zawartych w nim węglowodanów.

Żywienie powinno uwzględniać skład jakościowy spożywanych potrwa (węglowodany, białka, tłuszcze), wartość energetyczną w dziennym jadłospisie oraz rozkład posiłków w ciągu dnia tak, aby optymalnie zaspokajać zapotrzebowanie organizmu na składniki pochodzące z białek, zdrowych tłuszczów, węglowodanów, minerałów i witamin adekwatnie do wieku, płci i masy ciała. Nie ma produktów zakazanych dla chorych na cukrzycę!

 

  • Odpowiednio zaplanowanego i realizowanego wysiłku fizycznego.

Cukrzyca nie ogranicza w żaden sposób aktywności chorego. Wymaga jednak samokontroli i obserwacji. Sport i rekreacja są korzystne dla każdego człowieka. Poprawiają kondycję, sprawność fizyczną, przynoszą wiele radości i okazji do zdrowej rywalizacji. U osób z cukrzycą mogą wspierać wyniki leczenia, zapobiegać otyłości i chorobom układu krążenia. Ważne jest jednak, by uczeń chory na cukrzycę podczas lekcji wychowania fizycznego, wędrówek pieszych, biegów przełajowych, pływania, wycieczek szkolnych itp. miał towarzystwo rówieśnika znającego zasady postępowania w czasie niedocukrzenia. Osoba chora musi także zawsze mieć przy sobie glukometr) oraz szybko przyswajalne węglowodany (sok owocowy, posłodzona herbata, coca-cola).

POWIKŁANIA CUKRZYCY – KIEDY I JAK REAGOWAĆ?

HIPOGLIKEMIA (niedocukrzenie) to krytyczny spadek poziomu glukozy we krwi, który stwarza realne zagrożenie dla organizmu. O hipoglikemii mówimy wtedy, gdy poziom cukru we krwi spadnie poniżej 60 mg/dl. Objawy hipoglikemii:

ü  bladość skóry,

ü  nadmierna potliwość,

ü  drżenie rąk,

ü  ból głowy,

ü  ból brzucha,

ü  tachykardia (szybkie bicie serca),

ü  uczucie silnego głodu lub wstręt do jedzenia,

ü  osłabienie,

ü  zmęczenie,

ü  problemy z koncentracją,

ü  niemożność skupienia się i zapamiętania,

ü  chwiejność emocjonalna, nadpobudliwość, niepokój,

ü  ziewanie, senność,

ü  nietypowe dla ucznia zachowanie, nagła zmiana nastroju,

ü  napady agresji lub wesołkowatości przypominające stan upojenia alkoholowego,

ü  zaburzenia mowy, widzenia i równowagi,

ü  zmiana charakteru pisma,

ü  uczeń staje się niegrzeczny, a nawet agresywny,

ü  uczeń nielogicznie odpowiada na zadawane pytania,

ü  kontakt ucznia z otoczeniem jest utrudniony lub uczeń traci przytomność (śpiączka),

ü  drgawki.

 

Źródło: One są wśród nas. Dziecko z cukrzycą w szkole i przedszkolu

 Najczęstsze przyczyny hipoglikemii to:

ü  nadmiar insuliny w organizmie: zbyt duża dawka insuliny, zbyt głębokie podanie insuliny (domięśniowo),

ü  niedobory pokarmowe: zbyt mały posiłek, zbyt duży odstęp czasowy między podaniem insuliny i posiłkiem, brak spożycia planowanego posiłku,

ü  duży wysiłek fizyczny bez właściwego przygotowania,

ü  u młodzieży przyczyną niedocukrzenia może być spożycie alkoholu, szczególnie w połączeniu
z wysiłkiem fizycznym (np. podczas zabawy w dyskotece),

ü  utrata przyjętych posiłków
z wymiotami lub biegunką,

Co należy zrobić:

  • oznaczyć poziom glukozy na glukometrze celem potwierdzenia niedocukrzenia,
  • podać węglowodany proste – najszybciej zadziała ½ szklanki coca-coli lub soku owocowego, albo 3 kostki cukru rozpuszczone w ½ szklanki wody lub herbaty,
  • po 10-15 minutach od podania węglowodanów należy poznowie oznaczyć poziom cukru na glukometrze,
  • jeżeli wartości glikemii się podnoszą, można choremu podać kanapkę lub przyspieszyć spożycie planowanego na później posiłku oraz ograniczyć aktywność fizyczną,
  • NIE WOLNO zastępować węglowodanów prostych słodyczami zawierającymi tłuszcze np. czekoladą, batonikiem snickers, cukierkiem czekoladowym ponieważ utrudniają one wchłanianie glukozy z przewodu pokarmowego,
  • w sytuacji cięższej, gdy pacjent ma zaburzenia świadomości, pozostaje w ograniczonym kontakcie, ale jest pewność, że może połykać – należy postępować jak wyżej,
  • jeśli chory nie może połykać, jest nieprzytomny, nie reaguje na bodźce NIE WOLNO PODAWAĆ NICZEGO DO PICIA ANI JEDZENIA – należy ułożyć osobę na boku, wstrzyknąć glukagon domięśniowo i wezwać pogotowie,
  • jeżeli osoba z cukrzycą zostanie znaleziona nieprzytomna, zawsze trzeba podejrzewać, że ma ciężkie niedocukrzenie i postępować według opisanego schematu,
  • każdorazowo należy powiadomić pielęgniarkę szkolną – jest przygotowana do reagowania w podobnych sytuacjach (uczniowie awaryjną dawkę glukagonu najczęściej przechowują w lodówce w gabinecie pielęgniarki)

HIPERGLIKEMIA to z kolei zbyt wysoki poziom glukozy we krwi.

Źródło: One są wśród nas. Dziecko z cukrzycą w szkole i przedszkolu

Objawy hiperglikemii:

ü  wzmożone pragnienie oraz potrzeba częstego oddawania moczu,

ü  rozdrażnienie, zaburzenia koncentracji,

ü  złe samopoczucie, osłabienie, przygnębienie, apatia,

ü  ból głowy,

ü  ból brzucha,

ü  nudności i wymioty,

ü  ciężki oddech

Najczęstsze przyczyny hiperglikemii:

ü  niedobór insuliny w organizmie,

ü  zbyt mała dawka insuliny w stosunku do zjedzonego posiłku,

ü  pominięcie podania dawki insuliny do posiłku (celowe lub przez zapomnienie),

ü  nie podanie korekcyjnej dawki insuliny w przypadku, gdy poziom glukozy był zbyt duży,

ü  błąd żywieniowy: zbyt duży posiłek lub „dojadanie” posiłków nieplanowanych,

ü  zbyt mała aktywność fizyczna,

ü  ostra choroba (przeziębienie z gorączką, zatrucie pokarmowe, uraz) lub rozwijająca się infekcja,

ü  znaczący stres (klasówka, test),

ü  u dziewcząt — okres kilku dni przed i w czasie miesiączki,

ü  u młodzieży w okresie pokwitania — poranna hiperglikemia spowodowana jest „objawem brzasku”, co wynika z działania hormonu wzrostu i kortyzolu,

ü  problemy z oprzyrządowaniem pompy

Co należy zrobić:

  • bezzwłocznie zbadać poziom glukozy na glukometrze,
  • powiadomić pielęgniarkę szkolną, rodzica, pogotowie,
  • podać tzw. korekcyjną dawkę insuliny (ustaloną indywidualnie dla chorego; informację tę powinna posiadać osoba chora, pielęgniarka i/lub wychowawca, rodzic lub opiekun ucznia),
  • podawać dużą ilość płynów, najlepiej niegazowanej wody mineralnej (ok. 1 litr na 1,5-2 godzin)

Co może przeżywać uczeń z powodu cukrzycy:

  • przekonanie o braku akceptacji w grupie rówieśniczej z powodu własnej odmienności,
  • poczucie winy, krzywdy, niesprawiedliwości losu,
  • niska samoocena, bezradność, stany depresyjne,
  • sprzeciw wobec diagnozy i zaproponowanej terapii, podejmowanie zachowań ryzykownych oraz rezygnacji z samokontroli,
  • zaniedbanie leczenia,
  • niekorzystne samopoczucie ucznia spowodowane nieustabilizowanym poziomem cukru wpływa negatywnie na przebieg procesów poznawczych i emocjonalnych, co objawia się w zachowaniu i jakości wykonywanych zadań,
  • silne, powtarzające się lub długotrwałe przeżycia, jak np. egzamin, konflikt w relacjach rówieśniczych, trudności w nauce, problemy w domu mogą zaostrzać objawy choroby cukrzycowej,
  • brak zrozumienia ze strony nauczycieli (nadmierne wymagania) spowodowany brakiem znajomości specyfiki choroby i jej objawów,
  • frustracja spowodowana fałszywymi wyobrażeniami rówieśników na temat choroby, wyśmiewaniem lub izolowaniem.

Jak wspierać ucznia/kolegę z cukrzycą:

  • okazać empatię, budować przyjacielskie relacje oparte o podobieństwa a nie różnice,
  • wspierać w momentach kryzysów i niepowodzeń, być obok,
  • nie bagatelizować problemu, ale też nie podkreślać trudności,
  • chwalić dojrzałe, odpowiedzialne zachowania w zakresie samokontroli i dbałości o zdrowie,
  • akceptować chorobę, nienachalnie rozmawiać na jej temat, okazać zainteresowanie urządzeniami wspierającymi codzienne funkcjonowanie ucznia (glukometr, pen, pompa),
  • okazać gotowość do wsparcia w razie potrzeby, udzielenia pomocy według wskazówek,
  • nie namawiać do spożywania nieplanowanych i niezalecanych produktów między posiłkami (np. słodyczy, chipsów, słodkich napojów),
  • nie namawiać do spożywania alkoholu, który znacznie obniża poziom cukry we krwi,
  • umożliwić posiadanie przy sobie i skorzystanie w razie potrzeby z: zestawu do badania krwi (glukometr, paski, nakłuwacz, gaziki, lancety) oraz pasków do badania moczu, penu lub pompy do podania insuliny, węglowodanów prostych na wypadek hipoglikemii,
  • umożliwić spożycie posiłku zgodnie z harmonogramem żywienia przyjętego w terapii,
  • wyrażać zgodę na wychodzenie do toalety (jednym z objawów hiperglikemii jest częste oddawanie moczu) i kontrolować samopoczucie ucznia,
  • dostosować rodzaj i intensywność ćwiczeń podczas zajęć wychowania fizycznego oraz na podstawie rozmowy z uczniem kontrolować jego samopoczucie,
  • w miarę możliwości informować ucznia czy rodziców o zmianach w planie lekcyjnym czy wydarzeniach szkolnych, jak uroczystość, zawody, wycieczka, by zdążyli zmodyfikować insulinoterapię,
  • zapraszać ucznia z cukrzycą do udziału we wszelkich inicjatywach klasy (w tym wyjściach poza szkołę, wycieczkach, dyskotekach) i ustalić z nim i/lub rodzicami zasady samokontroli i kontroli poziomu cukru we krwi, dawkowania insuliny, spożywania odpowiednich posiłków itp. (niezbędnik wycieczkowy znajdziesz tutaj na s. 35-38),
  • w przypadku zaobserwowania objawów hipo- czy hiperglikemii podjęcie reakcji zgodnie z wyżej wymienionymi zaleceniami,
  • życzliwie, nienachalnie pełnić rolę opiekuńczą (obserwować, zauważać zmiany w zachowaniu, pytać o samopoczucie, zachęcać i stwarzać bezpieczne warunki do samokontroli).

Bibliografia:

  1. Witkowsk, J. Pietrusińska, A. Szewczyk, R. Wójcik, One są wśród nas. Dziecko z cukrzycą w szkole i przedszkolu. Informacje dla pedagogów i opiekunów. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej, Warszawa 2009 r. (pdf)
  2. Materiały do pobrania – https://www.gov.pl/web/zdrowie/dziecko-z-cukrzyca [dostęp: 25.01.2022 r.]
  3. Dziecko z cukrzycą w środowisku nauczania – materiał edukacyjny file:///C:/Users/Dorotka/AppData/Local/Temp/https%20__www.szkolazklasa.org.pl_wp-content_uploads_2016_12_dziecko_z_cukrzyca_w_srodowisku_nauczania.pdf [dostęp: 25.01.2022 r.]