Kampania podnosząca świadomość społeczną w ramach projektu Pilotażowe wdrożenie modelu Specjalistycznych Centrów Wspierających Edukację Włączającą (SCWEW).

Odżywianie jest ważną sferą w życiu człowieka. Zaburzenia odżywiania należą do zachowań ryzykownych, to znaczy niosących negatywne skutki dla zdrowia fizycznego oraz psychicznego jednostki oraz jej otoczenia społecznego.

Negatywne konsekwencje zachowań ryzykownych występują u dzieci szybciej i są znacznie bardziej poważne niż u osób dorosłych. Jest to uwarunkowane niezakończonym jeszcze rozwojem biologicznym, intelektualnym, emocjonalnym i społecznym młodych ludzi.

Różnorodne przeżywane przez nas stresy są częstym powodem utraty apetytu, podjadania lub nadmiernego apetytu. Różne choroby somatyczne również bywają związane z jego zaburzeniem. 

Wśród czynników kluczowych dla rozwoju zaburzeń odżywiania badacze wymieniają nieprawidłowe nawyki żywieniowe, presję związaną ze społeczno-kulturowymi standardami dotyczącymi sylwetki, traumatyczne doświadczenia z dzieciństwa oraz silną potrzebę osiągnięć.

Zaburzenia w odżywianiu mogą prowadzić do wychudzenia i wyniszczenia organizmu, bądź do nadwagi i otyłości. Mogą być również przyczyną groźnych dla życia zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu (zmiany w narządach, zaburzenia elektrolitowe, zaburzenia nawodnienia organizmu).

Do zaburzeń odżywiania zaliczane są: jadłowstręt psychiczny (anorexia nervosa), żarłoczność psychiczna (bulimia nervosa) oraz mniej uświadamiane przez społeczeństwo przejadanie związane z czynnikami psychologicznymi (często będące przyczyną tzw. Otyłości prostej) i wymioty psychogenne

Najczęściej początek anoreksji ma miejsce w wieku 15―18 lat. Jednak coraz częściej choroba rozpoczyna się wcześniej, w okresie przed pokwitaniem. Anoreksja około 20-krotnie częściej występuje u dziewczynek niż u chłopców. 

Jadłowstręt psychiczny występuje u 0,3 do 0,5% populacji nastolatek i młodych kobiet. Natomiast bulimia dotyczy 1% tej populacji. Postaci nietypowe (które nie spełniają wszystkich kryteriów diagnostycznych obu chorób) występują ponad trzykrotnie częściej niż łączna częstość występowania jadłowstrętu i bulimii. 

Bulimia rzadko rozpoczyna się przed okresem dojrzewania. W przypadku bulimii stosunek chorujących dziewczynek do chłopców wynosi 30:1. U chłopców objawy pojawiają się zwykle później niż u dziewczynek. 

W rozwoju otyłości szczególną rolę przypisuje się okresowi przedszkolnemu i okresowi dojrzewania, które są określane jako okresy ryzyka rozwoju oraz utrzymywania się otyłości do wieku dorosłego. W Polsce występowanie nadwagi ocenia się na 8―16% populacji chłopców i 7―11% dziewcząt (otyłość dotyczy odpowiednio 4―5% i 3,5―5%). Alarmujący jest 2―3-krotny wzrost odsetka występowania otyłości w ciągu ostatnich 20―30 lat i przyśpieszenie tego trendu od lat 90.

Im szybciej wdrożone leczenie, tym większa szansa na wyleczenie.

Sygnały ostrzegawcze:

Uczeń z jadłowstrętem psychicznym w szkole.

  • Utrata lub gwałtowne zmiany wagi.
  • Intensywne (obsesyjne) ćwiczenia fizyczne.
  • Nie jedzenie na przerwach (np. wyszukiwanie sobie aktywności by nie jeść), unikanie stołówki, nie jedzenie przy innych lub inne rytuały jedzeniowe.
  • Perfekcjonizm, zachowania obsesyjno-kompulsywne (poprawianie, układanie etc.).
  • Noszenie kryjących ubrań (znaczące zmiany w sposobie ubierania się).
  • Odsunięcie się od przyjaciół, trzymanie się na uboczu.
  • Zmiana nastawienia, postawy, sposobu bycia, pogorszenie wyników w nauce.
  • Pogorszenie wydolności fizycznej, zmiany figury, unikanie ćwiczeń fizycznych.
  • Trudności w koncentracji uwagi.
  • Wyrażanie niezadowolenia z własnego wyglądu.
  • Zwiększona koncentracja na jedzeniu (np. mówienie o tym, pouczanie innych).
  • Zmiana nastroju: smutek, przygaszenie, zaniepokojenie, poddenerwowanie, częste wahania nastrojów.
  • Wyższy poziom zmęczenia, zwiększona męczliwość, częste uczucie zimna, siniejące ręce, zawroty głowy, zmniejszona odporność (częstsze infekcje). Im szybciej wdrożone leczenie, tym większa szansa na wyleczenie.

Pracownicy szkoły mogą spotkać się z sytuacją, gdy:

  • Dziecko przejawia objawy jadłowstrętu psychicznego, ale nie zostało jeszcze zdiagnozowane lub rodzice do tej pory nie dostrzegli problemu;
  • Dziecko ma rozpoznany jadłowstręt psychiczny i objęte jest opieką lekarską i terapią;
  • Dziecko z rozpoznaniem jadłowstrętu psychicznego wraca do szkoły po kilkumiesięcznym pobycie w szpitalu;
  • Nastolatek ma rozpoznany jadłowstręt psychiczny i odmawia uczestnictwa w terapii.

Uczeń z żarłocznością psychiczną (bulimią) w szkole.

  • W sytuacji, gdy dziecko zwierza się w szkole ze swoich problemów, należy o tym poinformować rodziców.
  • Jeżeli rodzice poinformowali szkołę o występowaniu u dziecka tej choroby, ważne znaczenie ma ustalenie jakiej pomocy od personelu szkoły oczekują oni i nastolatek.
  • Ważne jest uwzględnienie faktu, że uczeń chorujący na bulimię powinien mieć możliwość jedzenia na terenie szkoły regularnych posiłków.
  • Napady bulimiczne lub prowokowanie wymiotów mogą mieć związek z nadmiernym stresem i przeżywaniem przez ucznia napięcia lub nieprzyjemnych uczuć. Życzliwa osoba, do której może się w takich sytuacjach zwrócić, może pomóc rozładować te trudne emocje.
  • W sytuacji występujących u dziecka niepokojących dolegliwości (bóle brzucha, kołatanie serca, omdlenia, kurcze mięśniowe, drętwienie rąk i nóg itp.) należy natychmiast powiadomić rodziców. W niektórych przypadkach potrzebna będzie pilnie pomoc lekarza.
  • Jeżeli u nastolatka dodatkowo występują samouszkodzenia, należy pamiętać, że są one przejawem nieradzenia sobie z emocjami. Dlatego nie należy go krytykować, oceniać, zmuszać do obietnicy, że więcej tego nie zrobi.
  • Zalecaną postawą jest zachowanie spokoju, spokojne i delikatne zaopatrzenie rany, jeżeli jest ona powierzchowna. Głębsze rany mogą wymagać zaopatrzenia chirurgicznego. O fakcie dokonywania przez dziecko samookaleczeń powinni być poinformowani rodzice, przed którymi dziecko może ukrywać problem.

Uczeń z otyłością w szkole.

Nauczyciel, który ma pod opieką dziecko z otyłością, powinien pamiętać o tym, że dzieci te są często negatywnie oceniane przez rówieśników, są dla nich mniej atrakcyjne, mają mniej przyjaciół. Narażone są na częste przeżywanie frustracji związanej z mniejszą wydolnością fizyczną podczas zajęć wychowania fizycznego. Mogą się również stać ofiarami dokuczania ze strony rówieśników.

Zaburzenie odżywiania to bardzo podstępna choroba, nawet jak się wydaje, że jest już lepiej może wrócić, ale to nie znaczy, że nie da się jej wyleczyć. Zdrowienie to długi proces, co można zrobić? A czego nie? w trakcie leczenia:

  • Wiara w to, że młodej osobie uda się wyzdrowieć, jest dla niej bezcenna. Postępy nie są liniowe.
  • Złość, perswazja, przymus nie pomogą.
  • Ważne jest wzmocnienie relacji przyjacielskich.
  • W trakcie leczenia w niektórych przypadkach konieczne jest obniżenie wymagań.
  • Ważna jest współpraca z rodziną i wiedza o potrzebach i trudnościach ucznia.

Bibliografia:

  1. Gabriela Jagielska, Dziecko z zaburzeniami odżywiania w szkole i przedszkolu. Informacje dla pedagogów i opiekunów, ORE, 2010.
  2. Paweł Jonczyk, Magdalena Potempa, Analiza stopnia odżywienia i właściwości odżywiania oraz cechy przyzwyczajeń żywieniowych i aktywności skutecznej dzieci w wieku 6–13 lat uczęszczających do wybranych szkół podstawowych na terenach wiejskich województwa śląskiego i opolskiego Poziom odżywiania i zaburzeń odżywiania oraz charakterystyka zwyczajów żywieniowych i aktywności fizycznej wśród Dzieci w wieku 6–13 lat uczęszczające do wybranych szkół podstawowych województwa opolskiego i śląskiego w Polsce. Praca badawcza, 2016.
  3. Iwona Grzegorzewska, Lidia Cierpiałkowska, Aneta R. Borkowska, Psychologia kliniczna dzieci i młodzieży, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2020.